субота, 11. фебруар 2012.

(Кому му е) грижа за јазикот ?




Милоста кон народниiо iазик iет наш долг и наше прао. Ниiе сме должни да милуаме нашиiот iазик, зашчо тоi iет наш, исто така, као шчо ни iет наша таткоината ни… Ниiе имаме и прао, осем долгот, да браниме нашиiот iазик и тоа прао ни iет свешчено. – К.П. Мисирков
Веќе дваесет години Република Македонија е самостојна држава, а грижата за нашиот јазик, никогаш не била на толку ниско рамниште. За да биде парадоксот поголем, опасноста, т.е. негрижата за него, започна со осамостојувањето на Република Македонија како посебна држава. Некогаш, опасноста за јазикот доаѓаше од север, зашто најголем дел од печатените гласила беа на српски, добар дел од книжниот фонд во библиотеките беше на српски, а за стручната литература и да не зборуваме. И наместо да се чисти јазикот од разните  – изми, што и онака ги имавме во огромен број, бевме (и се’ уште сме) буквално преплавени од нови странцизми, кои секојдневно ни ги туркаа(т) во ушите новопечените, млади новинари.
Со распадот на СФРЈ, настана празнина и во информативниот простор, кога се во прашање печатените медиуми. Паралелно течеше процесот на приватизација и никнењето на новите електронски гласила, кои првин срамежливо, а потоа се’ похрабро, го освојуваа просторот. Никнаа првите приватни радиостаници, а нешто подоцна и првите комерцијални телевизии, кои зрачеа сигнал на помал простор. И во едните и во другите, во улога на водители се појавуваа млади ентузијасти, кои имаа желба да бидат слушнати или видени, имаа убава надворешност, но не беа стручно подготвени за предизвикот пред кој беа исправени и покрај добрите намери. Имаа лошо акцентирање, (третосложно акцентирање на глаголските прилози и кај зборовите од туѓо потекло кај кои акцентот паѓа на вториот слог од крајот или на последниот слог), неправилен изговор на самогласното –Р, некои претеруваа со акцентските целости, (речиси карикираа), а за некои воопшто не постоеја. Исклучоците беа вистинска реткост. Единствената институција, која имаше школа за водители и  внимаваше на квалитетот, водеше грижа за јазикот и имаше образовна програма, беше МРТВ. Останатите телевизиски куќи, кои успеаја да се наметнат на целата територија од државата, во трката за поголем дел од рекламниот колач, се наметнуваа(т) со емисии кои треба(ше) да имаат поголема гледаност, а со тоа и повеќе реклами, но при тоа не водеа сметка за стучноста и способностите  на водителите. Почна да се негува скопскиот дијалект, уличниот говор, жаргонизмите, кои веројатно се правдаа со целната група на гледачи. Тоа, помалите локални телевизии, го сфатија како сигнал, па и тие отпочнаа со емисии на своите дијалекти. Колку и да звучи симпатично во реклама: „ Ти гу газаш, он та топле… Глеј го, чинаш ки т’ прагуворе…“ и веројатно ја постигнува целта, грдо звучат емисиите во кои се разговара на струмички дијалект. Дијалектите се богатство на секој јазик, но  во медиумите треба да се негува употребата на литературниот јазик.
Некои новинари за да ги збунат гледачите со својата ученост, меѓу себе како да се натпреваруваа(т) – кој повеќе англиканизми ќе употреби. Морам да ја нагласам лошата дикција на дел од новинарите, кои со своето непознавање на јазикот и неправилното читање станаа препознатливи. Колку и да не поседува самата ТВ- куќа своја школа за водители, веројатно, според законот, имаат вработено лектор, или во најмала рака има некој поискусен, кој може да им укаже на овие новинари – како се чита правилно и дека правописните знаци треба да се почитуваат. Но, претпоставувам дека и тие завршиле некаква школа, ако не за новинари, тогаш – во основно учеле за правописните знаци. Нивното читање лошо би поминало и на обичен, школски час, а камоли во етерот. Целта на новинарот не е само објективно да информира, туку и да ја негува правилната употреба на јазикот, зашто ним, на новинарите, тој им е алатка со која заработуваат за живот. Најмногу време пред телевизорот поминуваат децата и постарите лица. А тие, децата, освен во училиштето, литературниот јазик го учат и од медиумите.  А каков е јазикот во медиумите? Постарите, добар дел од она што го слушаат, не го разбираат. Не дека не го знаат јазикот на своите прадедовци, туку многу од зборовите што ги слушаат на вестите се заемки од туѓи јазици, најчесто англиканизми од типот –самит, дил, асамблеја, имплементација, дестинација, дистанца, евалуација, едукација, хоспитализиран, брифинг, реплика, бекстејџ, стајлинг, имиџ, тајминг… А децата, во почетокот не ги разбираат, но откако ќе ги научат, ги прифаќаат како дел од својот јазик, па на тој начин од јазикот на своите предци  прават јазичен хибрид.
Состојбата со јазикот, (нивото на писменоста и односот кон сопствениот јазик), најдобро се отсликува на интернет. На интернет, на еден или на друг начин, се присутни речиси сите образовни и старосни структури, (веројатно исклучок прават постарите лица, кои не фатија чекор со новото време). Интернетот, како интерактивен медиум, му овозможува не секој поединец, по примањето на некоја информација, да остави коментар, самиот да пласира информација на некоја од социјалните мрежи или да креира блог. И покрај кампањата – Пишувај кирилица, добар  дел од интернет-корисниците пишуваат со латиница, што зборува за еден лош однос кон сопствениот јазик и писмо. И во текстовите и во коментарите видлива е употребата на англиканизми, цели фрази на англиски, (испишани со латиница а некогаш и со кирилица), користење на англиски скратени зборови,(прифатени од допишување со странци), и ниско ниво на познавање на сопствениот јазик и правопис. Користењето на латиницата на интернет, потоа се одразува негативно ( кај дел од учениците), па и кога пишуваат кирилица, место Ж пишуваат З, место Ч – Ц , место Ш – С… На тој начин се извитоперува мајчиниот јазик и станува – непрепознатлив.
Загрижувачка е состојбата и во училиштата, каде освен на часовите по Македонски јазик и литература, на другите предмети се допушта локалниот говор, а некогаш и самите наставници прибегнуваат кон употреба на дијалектот.
Посебна приказна е говорот на народните избраници во Собранието и јазикот на политичарите, кај кои се забележува неправилно акцентирање, употреба на дијалектни форми и претерана употреба на интернационализми. Состојбата на локално ниво е уште позагрижувачка. Во единиците на локалната самоуправа не се почитува Законот за употреба на македонскиот јазик. Добар дел од советниците, дали од незнаење или непочитување на сопствениот јазик, прибегнуваат кон  користење локален говор.
А законодавецот предвидел и казни за секое прекршување на Законот за употреба на македонскиот јазик. За секој нелекториран текст, што ќе го објават правни лица, како издавачи, фирми, медиуми, општини, институции, ќе следува казна од 2 500 до 3 000 евра, а за одговорните лица, што дозволиле да се објави нелекториран текст, следува казна од 700 до 900 евра. Но, не е познато дали судовите некому изречиле казна за непочитување на овој закон.
Проблемите со јазикот, како и сите други, не се решаваат со казни и забрани. Потребно е да нарасне свеста дека колку ќе го почитуваме, негуваме и чуваме својот јазик, кој ни е наследство од дедовците, толку ќе не има, толку ќе не почитуваат и другите.

Нема коментара:

Постави коментар